رفتارشناسی سگ ها | شرطی سازی کلاسیک
به قسمت دوم مبحث رفتارشناسی خوش آمدید. در این جلسه قصد داریم تعدادی نکات طلایی را با شما به اشتراک بگذاریم که در صورت رعایت آن‌ها، نه تنها سرعت آموزش سگ شما به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت، بلکه سگ شما نیز موضوعات آموزشی را بهتر درک کرده و به شکل موثرتری یاد خواهد گرفت. این موارد می‌توانند تحولات مثبتی را در فرایند آموزش سگتان ایجاد کنند. بنابراین، لطفا کاغذ و خودکار خود را آماده کنید، چرا که قصد داریم ۱۰ نکته مهم را با شما مطرح کنیم که در طول تمامی آموزش‌ها، از جمله آموزش فرامین، حساسیت‌ها و مهارت‌های دستی، کاربردی هستند.
اگر این ۱۰ نکته را به‌دقت رعایت کنید، تغییرات مثبتی را تجربه خواهید کرد. بنابراین، لطفا با دقت این مطالب را مرور کنید و همه موارد را دقیقا همانطور که توضیح داده می‌شود، اجرا کنید. به‌عنوان مثال، اگر توصیه می‌کنیم از کلمه‌ای خاص مانند “یس” استفاده کنید، حتما همان کلمه را به‌کار ببرید و یا اگر می‌گوییم زمان مشخصی (مثلا ۳ ثانیه)، دقیقا به همان زمان پایبند باشید و از تغییراتی مانند ۶ ثانیه یا موارد مشابه پرهیز کنید.
شرطی‌سازی کلاسیک
نخستین و مهم‌ترین مرحله پیش از آغاز هر نوع آموزش، آشنایی با مفهوم شرطی‌سازی کلاسیک است. برای توضیح این مفهوم، مثالی ساده از آزمایش مشهور “ایوان پاولوف” ارائه می‌کنیم. ایوان پاولوف، یکی از دانشمندان برجسته، آزمایشی را طراحی کرد که بر پایه همخوانی و تداعی بنا شده بود. در این آزمایش، وی یک سگ را در اتاقی قرار داد و به دهان سگ یک دستگاه بزاق‌سنج متصل کرد. پاولوف هر روز در زمان مشخصی وارد اتاق می‌شد و به سگ غذا می‌داد. این روند برای مدتی ادامه یافت. در ابتدا، وقتی پاولوف وارد اتاق می‌شد و غذا را به سگ ارائه می‌داد، دستگاه بزاق‌سنج واکنش نشان می‌داد و سطح بزاق سگ افزایش می‌یافت.
اما پس از گذشت مدتی، حتی زمانی که پاولوف بدون ارائه غذا وارد اتاق می‌شد، بزاق‌سنج همچنان واکنش نشان می‌داد. دلیل این امر این بود که سگ به این نتیجه رسیده بود که حضور پاولوف معادل دریافت غذا است. به‌عبارتی، پاولوف برای سگ به یک نشانه تداعی‌کننده غذا تبدیل شده بود.
اضافه کردن محرک جدید: زنگوله
در ادامه این آزمایش، پاولوف یک محرک جدید، یعنی زنگوله، را معرفی کرد. وی هنگام ارائه غذا، زنگوله‌ای را نیز به صدا درمی‌آورد. در ابتدا، صدای زنگوله به تنهایی باعث ترشح بزاق نمی‌شد. اما پس از مدتی، تداعی بین زنگوله و غذا ایجاد شد. در نتیجه، حتی زمانی که فقط زنگوله به صدا درمی‌آمد (بدون حضور غذا)، بزاق سگ ترشح می‌شد. این آزمایش نشان داد که سگ‌ها می‌توانند محرک‌های جدید را با محرک‌های اصلی (مانند غذا) مرتبط کرده و به آن‌ها واکنش مشابه نشان دهند.
استفاده از کلیکر در آموزش
در روش‌های آموزشی مدرن، ابزاری به نام “کلیکر” وجود دارد که شاید در فروشگاه‌های لوازم حیوانات خانگی مشاهده کرده باشید. کلیکر صدای مشخصی مانند “تق” تولید می‌کند و توسط بسیاری از مربیان حرفه‌ای و نیز خود بنده در مواقع حساس برای تایید دقیق عملکرد سگ به کار می‌رود.
ما این ابزار (کلیکر) را به‌صورت یک صدای جایگزین در سیستم آموزشی خود به کار گرفته‌ایم. به این ترتیب، به جای زنگوله، از یکی از صداهای خاص انسانی استفاده می‌کنیم که سگ بتواند آن را با آموزش‌های مشخص مرتبط کند.
نکته اول: تعریف کلمه تاییدیه
یکی از مهم‌ترین گام‌های آموزشی برای سگ‌ها، اختصاص یک کلمه تاییدیه است. در اینجا من کلمه “یس” (Yes) را انتخاب کرده‌ام. این کلمه به‌عنوان تایید عملکرد درست سگ به‌کار می‌رود. به‌عنوان مثال، وقتی به سگ خود می‌گویید “بشین” و او فرمان را اجرا می‌کند، همزمان با ارائه جایزه یا غذا، کلمه “یس” را نیز به او می‌گویید. اگر سگ در جای درست تدرار کند، به محض اتمام این عمل، با گفتن “یس” و ارائه جایزه، او را تایید می‌کنید.
فرمان‌هایی نظیر “بخواب”، “یس”، “بشین”، “یس”، “فوس”، “یس”، یا حتی “حمله کن، یس” همگی باید با این کلمه تاییدیه همراه باشند. پس از مدتی تمرین، سگ این کلمه را به‌عنوان نشانه‌ای از دریافت پاداش (جایزه یا غذا) درک خواهد کرد. به عبارت دیگر، این کلمه برای سگ شما تداعی‌کننده یک وعده غذایی یا جایزه خواهد بود.
چرا استفاده از کلمه تاییدیه اهمیت دارد؟
استفاده از کلمه‌ای مانند “یس” به دلایل زیر اهمیت دارد:
- نشانه‌گذاری عملکرد درست: این کلمه به‌عنوان یک نشانه یا “مارک” برای رفتارهای صحیح سگ عمل می‌کند.
- ایجاد تداعی مثبت: حتی اگر جایزه یا خوراکی در دسترس نباشد، سگ همچنان متوجه می‌شود که کار او صحیح بوده است.
- تقویت اعتماد و ارتباط: این کلمه، تعامل مثبت میان شما و سگ را تقویت کرده و آموزش را ساده‌تر می‌کند.
به‌طور مثال، اگر سگ شما رفتار نامناسبی مانند مقاومت در برابر مسواک زدن دارد، با حساسیت‌زدایی و تبدیل این عمل به تجربه‌ای خوشایند، به تدریج می‌توانید رفتار او را اصلاح کنید. هنگامی که سگتان بدون مقاومت اجازه دهد مسواک زده شود، با گفتن “یس” و ارائه جایزه، این رفتار درست را تقویت کنید.
اهمیت کلمه “نه”
کلمه “نه” نیز در فرایند آموزش نقش مهمی دارد. این کلمه تنها ابزار شما برای تنبیه و بازدارندگی است. به عنوان مثال، اگر سگ شما کار اشتباهی انجام دهد، گفتن “نه” به‌تنهایی کافی است. نباید به کتک زدن یا اعمال تنبیهات فیزیکی متوسل شوید، زیرا این رفتار باعث ایجاد ترس یا استرس در سگ می‌شود. سگ باید درک کند که با شنیدن “نه”، هیچ پاداشی دریافت نخواهد کرد.
در مقابل، هنگامی که رفتار صحیحی انجام می‌دهد و کلمه “یس” را می‌شنود، با دریافت جایزه، رفتار او تقویت می‌شود. به این ترتیب، سگ یاد می‌گیرد که همیشه به دنبال شنیدن “یس” و دریافت پاداش باشد و از شرایطی که منجر به شنیدن “نه” می‌شود، اجتناب کند.
نکته دوم: زمان‌بندی در تایید و تنبیه
زمان‌بندی مناسب یکی از مهم‌ترین عوامل درک سگ از تایید یا تنبیه است. متاسفانه، بسیاری از صاحبان سگ این نکته را رعایت نمی‌کنند. برای مثال:
- اگر سگ شما در زمان اشتباهی جایی ادرار کند و شما مدت‌ها بعد از این اتفاق او را تنبیه کنید، سگ متوجه علت تنبیه نخواهد شد. او نمی‌داند که تنبیه به خاطر اشتباه در جای دستشویی است.
- یا برعکس، اگر سگ شما در جای درست دستشویی کند و شما دیرتر به او جایزه بدهید، او درک نمی‌کند که جایزه به خاطر رفتار صحیح اوست.
زمان مناسب تایید و تنبیه
- اتأیید مثبت: تایید مثبت باید ظرف ۳ تا ۵ ثانیه پس از انجام رفتار صحیح انجام شود.
- تنبیه منفی: اگر رفتار نامناسبی از سگ سر زد، تنبیه باید بلافاصله (در همان بازه زمانی ۳ تا ۵ ثانیه) اعمال شود.
به‌عنوان مثال، اگر سگ شما به‌درستی در جای مناسب ادرار کند و شما مدت زیادی صرف آماده کردن جایزه کنید (مثلا از یخچال خوراکی بیاورید)، این تایید دیگر موثر نخواهد بود.
نکته سوم: اهمیت ارتباط چشمی
یکی از اصول بسیار مهم در ارتباط با سگ، ایجاد ارتباط چشمی است. برای درک بهتر این مفهوم، آزمایش ساده‌ای انجام دهید: اگر در جمعی چهار یا پنج نفره به یکی از افراد نگاه کنید و بگویید “پاشو”، تنها همان فرد که ارتباط چشمی با او برقرار کرده‌اید، واکنش نشان می‌دهد. این به‌دلیل تمرکز و دریافت مستقیم پیام از طریق ارتباط چشمی است.
همین اصل در آموزش سگ‌ها نیز کاربرد دارد. اگر سگ شما مشغول کاری باشد و بدون جلب توجه او فرمانی مانند “بشین” یا “بخواب” بدهید، احتمالا هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. اما اگر ابتدا ارتباط چشمی برقرار کنید و او مستقیما به شما نگاه کند، فرمان شما را سریع‌تر و دقیق‌تر اجرا خواهد کرد.
راهکار:
- قبل از هر فرمان یا تایید و تنبیه، ارتباط چشمی برقرار کنید.
- اگر سگ حواس‌پرتی دارد، می‌توانید با استفاده از قلاده یا بند او را به سمت خود جلب کنید. این کمک می‌کند توجه او به شما معطوف شود و دستورات شما را بهتر درک کند.
نکته چهارم: استفاده از بند، قلاده و لیش
یکی از باورهای رایج و اشتباه این است که قلاده گردنی به سگ آسیب می‌رساند یا استفاده از قلاده تنی بهتر است. این باور زمانی صحیح است که از قلاده به‌درستی استفاده نشود. مثال ساده‌ای از اسب‌سواری می‌تواند این موضوع را توضیح دهد: افسار اسب از جنس آهن است و اگر اشتباه استفاده شود، ممکن است به اسب آسیب برساند. اما اگر به‌صورت اصولی استفاده شود، نه‌تنها آسیبی نمی‌رساند، بلکه به هدایت و کنترل بهتر اسب کمک می‌کند.
قلاده گردنی و اهمیت آن
قلاده گردنی ابزاری کاربردی برای کنترل سگ است، به شرطی که:
- به‌درستی معرفی شود.
- به‌صورت اصولی استفاده شود.
- به سگ آسیب نرساند.
از ابتدایی‌ترین مراحل آموزش سگ، استفاده از بند و قلاده ضروری است. بند و قلاده به شما امکان می‌دهند که کنترل بیشتری بر حرکات سگ داشته باشید و بتوانید رفتارهای نامناسب او را اصلاح کنید.
برای مثال:
- اگر صدای زنگ خانه سگ را تحریک می‌کند، به‌جای بغل کردن او (که ممکن است تاییدیه مثبت اشتباهی باشد)، با بند و قلاده او را کنترل کنید.
- استفاده صحیح از این ابزار، شما را در کنترل و هدایت بهتر سگ کمک می‌کند.
نکته پنجم: تمرین در شرایط و مکان‌های مختلف
بسیاری از صاحبان سگ شکایت دارند که سگشان در خانه به‌خوبی دستورات را اجرا می‌کند، اما در محیط‌های دیگر یا شرایط متفاوت، هیچ توجهی به دستورات ندارد. این مسئله به این دلیل است که سگ شما تنها در شرایط خاصی آموزش دیده و به محیط یا موقعیت خاصی شرطی شده است.
راهکار:
- تمرین در زمان‌های مختلف: اگر همیشه عصرها با سگ تمرین می‌کنید، گاهی صبح زود یا شب نیز تمرین کنید.
- تمرین در مکان‌های متفاوت: سگ را به پارک، خیابان، یا محیط‌های شلوغ ببرید و در آنجا تمرین کنید.
- تمرین با لباس‌های مختلف: اگر با لباس معمولی تمرین می‌کنید، گاهی با لباس رسمی، مانتو، روسری یا حتی چادر نیز تمرین کنید تا سگ به شرایط مختلف عادت کند.
- تمرین در حضور دیگران: اگر سگ شما فقط در محیط خلوت به دستورات گوش می‌دهد، او را در حضور مهمان‌ها یا افراد دیگر نیز تمرین دهید.
ایجاد شرطی‌سازی مناسب و حذف وابستگی به شرایط خاص
سگی که تنها در یک زمان یا مکان خاص تمرین دیده باشد، رشوه‌خوار محسوب می‌شود. او برای فرمان‌پذیری، منتظر شرایط خاص است. اما اگر تمرینات شما متنوع باشد، سگ شرطی می‌شود و در هر شرایطی به دستورات شما توجه خواهد کرد. این نوع سگ، یک سگ کاملا فرمان‌پذیر و آموزش‌دیده است.
نکته شماره ۶: هیچ وقت در زمان تنبیه اسم سگ خود را صدا نکنید
در هنگام تنبیه، نباید اسم سگتان را صدا کنید. به‌طور مثال، اگر شما در خیابان با کسی دعوا کنید، به او نمی‌گویید “ببخشید، اسم شما چی بود؟” و بعد فحش می‌دهید! شما بلافاصله با کلماتی که مناسب آن لحظه است، واکنش نشان می‌دهید. در تنبیه سگ هم نباید اسم او را صدا کنید زیرا این کار باعث می‌شود سگ نتواند ارتباط درستی با تنبیه برقرار کند. پس هر زمان که سگتان رفتار اشتباهی انجام داد، فقط از کلمه “نه” استفاده کنید و هیچ وقت در حین تنبیه اسم او را صدا نزنید.
نکته شماره ۷: تمرکز بر یک آموزش در یک زمان
وقتی می‌خواهید به سگتان یک آموزش خاص بدهید، باید تمام تمرکزتان را فقط بر روی آن آموزش بگذارید. به‌طور مثال، اگر می‌خواهید سگتان دستشویی را یاد بگیرد، تمام توجهتان باید به آموزش دستشویی باشد و تمام تاییدیه‌ها و جوایز را در همان زمان و برای همان آموزش بدهید.
این یعنی اگر شما 7 روز متمرکز شوید و فقط روی آموزش دستشویی تمرین کنید، سگ تمام تمرکز خود را بر روی یادگیری آن می‌گذارد و یاد می‌گیرد که چگونه رفتارهای درست را انجام دهد. اگر تمرینات مختلف را به‌طور همزمان به او بدهید، احتمالا تمرکز او بر روی یکی از آن‌ها کمتر می‌شود. بنابراین، اگر شما می‌خواهید سگتان یک مهارت خاص را یاد بگیرد، باید:
- تمرکز خود را روی همان موضوع بگذارید.
- تمام جوایز و تاییدیه‌ها را برای آن تمرین خاص اختصاص دهید.
نکته شماره ۸: ساعت بیولوژیک سگ
ساعت بیولوژیک سگ همانطور که در انسان‌ها وجود دارد، در سگ‌ها نیز نقش مهمی دارد. به‌طور مثال، اگر شما همیشه ساعت 12 شب به رختخواب می‌روید، بدن شما به‌طور ناخودآگاه شروع به خوابیدن در این زمان می‌کند. همین امر در سگ‌ها هم صادق است؛ اگر سگ شما هر روز در ساعت خاصی غذا می‌خورد یا خوابیده است، بدن او به آن زمان‌ها عادت می‌کند. برای این که سگ شما آموزش‌های مختلف را بدون وابستگی به ساعت خاص یا موقعیت خاص انجام دهد، باید:
- غذا دادن به سگ را در زمان‌های مختلف و متنوع انجام دهید.
- تمرینات را در ساعات مختلف و در شرایط متفاوت انجام دهید.
- نگذارید که سگ شما عادت کند که فقط در یک ساعت خاص به شما توجه کند یا رفتار درست انجام دهد.
این کار کمک می‌کند که سگ شما بتواند در هر شرایطی و بدون وابستگی به ساعت بیولوژیک خود، به شما گوش کند.
نکته شماره ۹: بگذارید سگتان فکر کند
یکی از اشتباهات رایج در آموزش سگ‌ها این است که وقتی می‌خواهید دستوری مانند “بشین” را به سگ بدهید، بارها و بارها آن را تکرار می‌کنید. این کار باعث می‌شود که سگ به‌جای فکر کردن و انجام دستور، به‌صورت خودکار و بی‌اراده آن را تکرار کند.
اگر سگ شما فرمان را درست انجام نمی‌دهد، به جای اینکه بارها آن را تکرار کنید، یک‌بار دستور را بدهید و بگذارید سگ فکر کند و خودش آن را انجام دهد. اگر لازم بود، از اشاره‌های دستی یا کمک‌های دیگر استفاده کنید، اما همیشه اجازه دهید سگ فکر کند و دستور را خودش انجام دهد. این کار کمک می‌کند که سگ درک بهتری از دستورات پیدا کند و بفهمد که هر فرمان باید یک‌بار گفته شود و او باید آن را به‌دقت انجام دهد. هر فرمان باید تنها یک‌بار گفته شود. اگر شما به سگتان می‌گویید “بشین” و بعد از آن دوباره می‌گویید “بشین” و دوباره و دوباره، سگ یاد می‌گیرد که باید بارها از شما فرمان بشنود تا واکنش نشان دهد. این باعث می‌شود سگ شما دستور شما را جدی نگیرد. پس یک فرمان فقط یک‌بار باید گفته شود و اگر سگ آن را نپذیرفت، شما باید به‌طور غیرمستقیم (از طریق اشاره یا تغییر وضعیت) به او کمک کنید تا متوجه شود که منظور شما چیست.
نکته شماره ۱۰: تخلیه انرژی ذهنی و فیزیکی سگ
یکی از مهم‌ترین نکات در تربیت سگ، تخلیه انرژی است. بسیاری از سرپرستان به اشتباه فقط به تخلیه انرژی فیزیکی فکر می‌کنند، مانند پیاده‌روی یا دویدن با سگ، اما باید توجه کنید که تخلیه انرژی ذهنی نیز بسیار مهم است. تخلیه انرژی ذهنی می‌تواند به شکل‌های مختلفی اتفاق بیفتد. به‌طور مثال، وقتی شما مشغول به انجام یک فعالیت ذهنی می‌شوید، انرژی ذهنی شما مصرف می‌شود و شما احساس خستگی می‌کنید، حتی اگر بدنی فعالیت نکرده باشید. این نوع انرژی برای سگ‌ها هم بسیار مهم است.
اگر شما تمرینات فیزیکی فقط برای سگتان انجام دهید، مثلا از او بخواهید که بنشیند و غذا بگیرد، ممکن است سگ انرژی ذهنی لازم را تخلیه نکرده و در نتیجه رفتارهای نامناسب نشان دهد. چالش‌های ذهنی مانند ترکیب دستورات مختلف، تغییر موقعیت، یا ایجاد تنوع در تمرینات، به تخلیه انرژی ذهنی سگ کمک می‌کند.
وقتی که سگ شما تمرینات متنوع و چالش‌برانگیز را انجام دهد، ذهن او درگیر می‌شود و این منجر به تخلیه انرژی می‌شود. در این حالت، سگ بعد از یک تمرین مؤثر و پرچالش، به آرامش می‌رسد و آماده استراحت می‌شود. این باعث می‌شود که سگ رفتارهای متعادل و بهتری داشته باشد.
در نتیجه، برای تخلیه انرژی سگ باید تمرینات متنوعی در نظر بگیرید که علاوه بر فعالیت فیزیکی، شامل چالش‌های ذهنی نیز باشد. این کار به سگ کمک می‌کند تا رفتارهای خوب را یاد بگیرد و رفتارهای نامناسب را کنار بگذارد. برای انجام این تمرینات باید به سگ اجازه دهید تا فکر کند و در فرآیند آموزش فعال باشد.
نتیجه‌گیری و نکات تکمیلی
در این جلسه، شما با ۱۰ نکته مهم برای تربیت سگ آشنا شدید که به شرطی‌سازی کلاسیک و روش‌های مختلف تخلیه انرژی اشاره داشت. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های موفقیت در تربیت سگ، تعادل ذهنی و فیزیکی سگ است. اگر شما این نکات را به‌درستی انجام دهید، می‌توانید رفتارهای مطلوب و سالمی از سگ خود دریافت کنید.
یادداشت‌برداری و مرور مجدد نکات و آموزش‌های موجود، می‌تواند به شما در بهبود روابط با سگتان کمک کند. همچنین مطالعه دقیق‌تر در مورد شرطی‌سازی کلاسیک و آزمایش‌های مرتبط با آن می‌تواند به شما دید بهتری بدهد.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.